بررسی وضعیت موقوفات شهرستان صدوق
وقف در لغت به معناي ايستادن، به حالت ايستاده ماندن و آرام گرفتن است (سليمي فر، 12:1370) و در اصطلاح فقهي، نگهداشتن و حبس کردن عين ملک است و مصرف کردن منافع آن در راه خدا. برخي از فقها گويند وقف حبس عين است بر ملک خداي تعالي.
مرحوم محقق حلي در شرايع مينويسد: «وقف عقدي است که ثمره آن حبس اصل و تسبيل منافع است (تسبيل منافع يعني صرف کردن مال در جهتي که واقف تعيين کرده است)».(حلي،1969:343)
مرحوم شيخ طوسي در مبسوط ميگويد تسبيل يعني در راه خدا قرار دادن، و دليلشان اين سخن نبي اکرم صلي الله عليه وآله است که فرمودند: «حبس الاصل و سبل المنفعه» يعني اصل را حبس کن و منافعش را در راه خدا آزاد نما»(طوسي،1374:286) وقف به لحاظ مصالح عمومي از ديرباز موارد استفاده متنوع و گوناگون داشته و رايجترين موارد مصرف آن عبارتست از:
1-تعليم و تعلم رايگان - (احداث مدارس و تهيه امکانات تحصيل براي جويندگان علم و دانش).
2-زاويهها: مراکزي بودهاند که براي تحصيل علم، عبادت و خدمت رايگان به وجود آمده و مانند سفرهاي رنگين در اختيار عموم بودهاند.
3-تهيه آب و آبياري اراضي کشاورزي و مانند آن.
4-تاسيس کاروانسراها در مسير کاروانها و قافلهها.
5-مواردي از قبيل معالجه و درمان بيماران، کمک به زوار و مسافران، همدردي با فقرا و مستمندان.
وقف به اعتبار موقوف عليه به عام و خاص تقسيم ميشود:
وقف عام وقفي است که مخصوص دسته و طبقه خاص نيست مانند وقف بر فقراء، روضهخواني و اطعام، وقف بر طلاب علوم ديني و مساجد و غيره.
وقف خاص وقفي است که مخصوص دستهاي خاص باشد مانند وقف بر اولاد و ذريه شخص و غيره.
به بيان ديگر وقف عام وقفي است که براي انتفاع کل مردم قرار داده شده است و وقف خاص حق انتفاع را براي گروهي خاص در نظر دارد.
وقف در اصطلاح فقهاي اماميه عبارت است از «حبس نمودن عين ملک و مصرف کردن منافع آن در راه خدا.» شيخ طوسي مي فرمايد: «الوقف تحبيس الاصل و تسبيل» وقف نگه داشتن اصل ملک و جاري ساختن منفعت است. تحبيس از ماده حبس به معناي سلب آزادي است. واضح است که با وقف شدن ملک، آزادي نقل و انتقال از آن گرفته مي شود. تسبيل به معناي در راه خدا آزاد گزاردن است. شهيد اول مي گويد: «هو تحبيس الاصل و اطلاق المنفعه».وقف حبس کردن اصل مال و رها کردن منفعت است. (جناتي، 35:1367)
گذشته ازکاربرد فقهي مقوله وقف،نقش وقف در تحقق عدالت اجتماعي نيزمهم وقابل تامل است.تحقق عدالت اجتماعي که پيش زمينه بهره مندي آحاد اجتماع از امکانات شايسته ودرخور خود است، مستلزم دو امر بسيار مهم مي باشد:
الف: زدودن فقر از جامعه، چرا که فقر در جامعه نشانه ظلم است. در روايت نيز آمده است که: «اگر به عدالت رفتار ميشد همه مردم بينياز ميشدند» (اصول کافي، 1 / 455) مي توان به روايتي نيز اشاره کرد با اين مضمون که اگر مردم حق فقرا و مساکين را ميپرداختند کسي فقير نميماند.
خداوند نعمتها را براي همه انسانها آفريده و آيات بسياري از قرآن کريم گوياي اين حقيقت است و محروميت عدهاي از آنها يعني ظلم. بين فقر و غنا هم واسطهاي نيست، جامعه فقير نباشد يعني غني باشد.
ب:جلوگيري از تمرکز ثروت در دست عدهاي معدود؛ درآيه 34 سوره توبه، ثروت اندوزي نکوهش شده است. همچنين خداوند در آيه 7 سوره حشر در مقام تعليل اختصاص فئ به خدا و رسول و ذيالقربي و... ميفرمايد: «لکي لايکون دوله بين الاغنياء منکم»: تا احوال (تنها) در ميان ثروتمندان شما دورترند...»
ازهمين رودر آيه «خذ من اموالهم صدقه تطهرهم وتزکيهم بها...» (توبه / 103) (اي رسول) از اموال مؤمنان صدقات را دريافت دار تا با آن صدقههاي نفوس آنها را (از پليدي و...) پاک و پاکيزه سازي و...) هدف از دريافت صدقه از مؤمنان تطهير و تزکيه نفوس آنها به وسيله صدقه (و انفاق مالي) دانسته است. علامه طباطبايي در اينباره مينويسد:
تطهير يعني ازاله اوساخ از يک چيز تا وجود آن صاف گردد و براي نشو و نما و ظهور آثار و برکات، مستعد و مهيا گردد و تزکيه عبارت است از رشد دادن و اعطاي رشد به آن به وسيله لحوق خيرات و ظهور برکات، همانند درختي که قطع زوايد از فروع و شاخههاي آن، باعث زيادي در حسن و نمو آن و نيکويي ميوههايش ميشود. از اينرو، جمع بين تطهير و تزکيه در آيه از تعابير لطيف است. (الميزان، 9/377)
به مقدمه ای که در بالا ذکر شد به موقافات شهرستان صدوق می پردازیم:
شهرستان صدوق از دیرباز همواره در بحث موقوفات حرفی برای گفتن داشته است. از اشکذر و رستاق و رضوانشهر به عنوان مناطق نزدیک به یکدیگر و مرکز استان، تا ندوشن و خضرآباد با فاصله دورتر به آنها و مرکز استان مردمان سخت کوش این مناطق بر اساس یک رسم دینه و بر اساس آنچه در کتب به آن وقف اطلاق کرده اند بخشی از دارایی و اموال خود را در این راه صرف نموده اند.
"حجت الاسلام و المسلمین شفقت" رئیس اداره اوقاف و امور خیریه صدوق در این باره می گوید: «وضعیت خوبی در بحث موقوفات در سطح استان داریم، 913 موقوفه و تعداد 3311 رقبه و این آمار خوبی برای یک شهرستان با این جمعیت است.»
در شهرستان صدوق اما موقوفات در مواردی چون پخت آش نذری، روضه خوانی ، تامین هزینه های مساجد و حمام ها،
و برگزاری اعیاد غدیر و قربان به کار می روند و آنطوری که "حاج غلامرضا" یکی از معتمدین شهر ندوشن می گوید موقوفات در این شهر بیشتر برای مصارف خدام مساجد ، روشنایی حسینیه ها و روضه خوانی مصرف می شود ، در عین حالی که در مواردی برای روز عید غدیر و توزیع برنج در بین عموم نیز از همین موقوفات هزینه ها تامین می گردد.
رئیس اداره اوقاف شهرستان صدوق مهمترین رسالت آن اداره در تمامی کشور را حفظ حریم موقوفات و اجرای نیت واقفین خیراندیش عنوان می کند و می گوید: این اداره در راستای ساماندهی وضعیت وقف شهرستان نسبت به وارد ذیل اهتمام ورزیده است:
1- شناسایی موقوفات به صورت جامع و کامل
2- پیگیری امور ثبتی موقوفات
به هر حال داستان موقوفات نیازمند پیگیری و رسیدگی جدی مسئولین در راستای ساماندهی و تقویت نظارت همه جانبه بر آن می باشد.همکاری دادگستری در جلوگیری از هرگونه تجاوز و تخریب زمین های موقوفه و همراهی ثبت اسناد و املاک در ثبت زمین های موقوفه ، زمینه است برای ساماندهی این مهم و تقویت بعد نظارتی بر موقوفات یقینا سوء استفاده های احتمالی از آنها را تا میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد.
