بنام خدا

امواج زلزله‌ای ثبت شده، می تواند به ما اطلاع دهند که ارتعاش‌های بسیار قویتری در راه است، اما این اطلاعات می تواند فقط چند دقیقه پیش از وقوع زلزله به ما اخطار دهد .

دانشمندانمی‌توانند بر پایه حرکت‌های صفحه‌ها در  زمینو موقعیت منطقه‌های گسل، پیش بینی کنند که در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله زیاد است. همچنین با تحقیق در تاریخ  لرزه های زمینروی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کنند.

با این همه این پیش بینی ها معمولاً بسیار ضعیف هستند. اما پیش بینی  دانشمنداندر مورد پس لرزه ها دقیق‌تر است. پس لرزه‌ها ، لرزه‌هایی است که پس از زلزله اولیه روی می‌دهد. این پیش بینی‌ها براساس تحقیق‌های بسیار وسیعی که در مورد الگوهای پس لرزه‌ها انجام شده است، صورت می گیرد. زلزله شناسان در این مورد که چگونه زمین لرزه‌هایی که از یک گسل شروع شده اند، می توانند زلزله‌های دیگری را در گسل‌های متصل به یکدیگر به وجود آورند، پیش بینی‌های دقیقی انجام می‌دهند.

 قسمت اول پیش نشانگرها

•گاه حرکت گسلها موجب می گردد که در لایه های از زمین که سفره های آب زیر زمینی را در خود نگه میدارند شکستهایی ایجاد گردد که در اثر آن گاه دو یا چند سفره آب زیر زمینی با همدیگر ارتباط برقرار میکنند در این حالت بروز اتفاقات زیر را شاهد خواهیم بود

 1-دمای آب چشمه ها و قنوات و چاهها كاهش و یا افزایش ناگهانی پیدا میكند

 2-چاهها و قنوات از نظر طعم ومزه دچار تغییراتی محسوس میگردد

 3-در حجم و مقدار آب دهی قنوات ؛چشمه ها و سطح آب در چاهها فزایش و یا كاهش محسوسی بوجود میاید

•پیش از وقوع زلزله های ادواری شكافهایی در سنگها و پوسته زمین به وجود می آید كه همگی در جهت خاصی هستند و بعد از وقوع زلزله شكافهای حاصل از زمین لرزه دقیقا در امتداد شكافهای قبل از وقوع آن امتداد میابد لذا توجه به شکافهای ناگهانی که طی چند دقیقه تا چند روز در سطح زمین خصوصا در مناطقی که بروی گسل های فعال قرار دارند بوجود میاید میتواند به پیش بینی زلزله کمک فراوانی نماید . در زلزله بم گزارشاتی از صداهای عجیب که از زمین شنیده میشده است موید این مطلب میباشد که صدای ایجاد ترکها حتی در اعماق زمین گاه همچون بم قابل شنیدن بوده و میتواند قبل از حدوث زلزله بعنوان یک پیش نشانگر مهم مورد توجه باید قرار بگیرد

• •معمولا حیوانات قادر به درک امواج P هستند این امواج که تنها در جامدات منتقل می گردند دارای سرعت بیشتری نسبت به امواج دیگر بوده و لذا این امواج چند ثانیه زودتر از امواج مخرب زلزله که به آن امواج S میگوئیم به ما میرسند و این امواج معمولا بروی حیوانات تاثیر بیشتری داشته لذا حیوانات قبل از وقوع زلزله بطور غریزی از خود در برابر درک این امواج یکسری واکنش خاص نشان میدهند این رفتارها در حیوانات اهلی همچون خر و الاغ و خرگوش فرار به سوی سر بالایی میباشد . آنان هیچگاه به سمت سراشیبی حركت نمیكنند و در ماهی ها مرگ گروهی و بی دلیل و در پرندگان اهلی همچون اردك و غاز كه در مسیر تابش امواج ماوراء صوت قرار گرفته اند سوختگی در امحا و احشای داخلی و مرگ گزارش شده است .حیواناتی كه در منزل نگهداری میشوند همچون سگها ، به شدت پارس میكنند و مضطرب میگردند و گربه های خانگی با جمع كردن بدن به صورت گلوله و یا انداختن خود در داخل ظرفهای گود همچون سطل آشغال رفلكس نشان میدهند .

• در خصوص علائم غیر طبیعی همچون مشاهده شدن اشیاء نورانی در شبهای قبل از زلزله نیز گزارشات زیادی دریافت شده این اشیاء در جهت جنوب حركت كرده و به ناگهان به سمت شرق تغییر مسیر میدهند * ( * ) (هرچند این چنین علائمی هنوز در هیچ مجمع علمی مورد تائید واقع نگردیده است اما با توجه به تکرار آن در ایران توجه به آن به نظر مولف الزامی میباشد . برای اطلاعات جامع تر در خصوص مشاهده نورهای غیر طبیعی قبل از وقوع زلزله میتوانید به روزنامه ایران به تاریخ 23 دی ماه 1382 در صفحه 4 مراجعه فرمائید. )

 قسمت دوم نشانگرها یا علائم منتهی به زلزله

 پس از آشنایی با پیش نشانگرها میرسیم به علام منتهی به وقوع زلزله که در حقیقت این علائم با ورود موج اصلی ( s ) زلزله به منطقه ؛ مشاهده میگردد و همواره پس از مشاهده آنها تنها چند ثانیه وقت برای شما باقی است که شاید با پناه بردن به زیر یک میز محکم یا کنجی از اطاق یا نقطه ای امن بتوانید جان خود را نجات دهید . شاهدان زیادی پس از زلزله گفته اند كه در آغاز زلزله با صدایی عجیب روبرو شده اند. بله درست است در ابتدا معمولا صدای نامتعارف شنیده میگردد ، در زلزله های بزرگ ابتدا صدای عجیبی همچون زوزه باد و حركت درختان و برگها و سپس صدای ضعیف شیشه های منزل شنیده میشود و به سرعت لرزش های اولیه که معمولا با شدت بالا نیستند آغاز میگردد و پس از آن موج اصلی با مدت زمان چند ثانیه ای و پس از آن پس لرزه هایی با شدت پائین و سپس اتمام زلزله ! عزیزان من گاهی این چند لحظه ، چند دقیقه و حتی همچون بم چند ساعت است ، به صورتی كه خود پیش لرزه ها را ما با زلزله اصلی اشتباه میگیریم ، بم در ساعات پایانی شب دو بار لرزیده بود اما عزیزان ما یا با بی توجه به آن در منازل خود خوابیدند و یا چند ساعتی را که سرمای بیرون به آنها امکان تحمل داده بود را در حیاطها ماندند و به داخل باز گشته ، خوابیدند ! ..... پس اول از همه اگر زلزله کوچکی را تجربه کردید فراموش نکنید که ممکن است موج اصلی در راه باشد مکان های امن خانه را که برایتان توضیح خواهم داد برای استراحت در نظر بگیرید حتما با هوشیاری بخوابید اگر امکان خوابیدن در حیاط را دارید به عنوان یک تفریح هم شده شبی را با عزیزانتان در حیاط بیدار بمانید البته توجه كنید كه از آوار دیوارهای حیاط و خود ساختمان ایمن باشید .

 آنچه برای مقابله با زلزله بدان نیاز داریم

ایمن سازی سازه ای و غیر سازی

 الف - ایمن سازی سازه و بنا ساختمانی که در آن زندگی میکنیم از طراحی تا اجرای آن میبایست تابع اصول مهندسی ساختمان بوده و در تمامی مراحل اجرای آن از نیروهای متخصص استفاده گردد و بر نحوه اجرای آن نیز همواره نظارتی دقیق توسط مهندسان ناظر تایید صلاحیت شده صورت بگیرد . متاسفانه اغلب ما در منازلی زندگی میکنیم که خود بر نحوه طراحی و اجرای آن نظارتی نداشته و از میزان ایمنی آن در برابر زلزله آگاه نیستیم . گاهی ما با برداشت دیوارها برای بازسازی منزل قدیمی خود و یا باز نمودن پنجره ایی در دهانه هایی که بادبندها در آن اجرا شده است ناخواسته به تضعیف سازه خود اقدام میکنیم . ایمن سازی یعنی مشخص نمودن نقاط ضعف یك ساختمان اجرا شده در طراحی واجرا و رفع آن که این كار با توجه به پیچیدگی و تخصصی بودن آن باید توسط نیروهایی كه دارای تخصص ویژه در مهندسی سازه و زلزله هستند انجام بگیرد. برای تعیین میزان ایمنی اینگونه ساختمانها بحثی بنام ایمن سازی سازه و بنا همواره مطرح بوده و کارشناسان خاص خود را دارا میباشد . كارشناسان این رشته قادرند پس از بازدید از ساختمان برای ایمن سازی منازل شما طرحهای مربوطه را ارائه كنند . برای آشنایی با نحوه عملكرد این گروه به بخش ایمن سازی سایت EHRSI.com مراجعه كنید .

 ب - ایمن سازی غیر سازه ای

 ( ایمن سازی دكوراسیون و لوازم داخلی منزل) در صورتی كه منزل شما در برابر زلزله دوام بیاورد ، ممكن است لوازم و دكوراسیون منزل موجب صدمه به اعضاء خانواده شما گردد پس ایمن سازی در داخل منزل را به همان اندازه ساخت خانه جدی بگیرید !

1.تمام تابلو ها را به دیوار مهار کنید و از نصب تابلو بالای مکان خواب خود و فرزندانتان خودداری کنید

 2.کتابخانه . کمد لباس . ساعت دیواری ، کامپیوتر و هر چیزی که با سقوط آن موجب صدمه زدن به کودکتان میگردد را مهار و از مکان خواب او دور کنید

 3.تخت خواب را در کنار پنچره خصوصاً پنجره های بدون پرده های کلفت قرار ندهید، شیشه های شكسته میتواند صدمات جبران ناپذیری به خانواده شما وارد كند ، فراموش نكنید كه مشكلات زلزله با پایان حركت زمین ، تازه آغاز می گردد . بر چسبهایی اکنون در ایران وجود دارد که میتواند ایمنی شیشه منزل شما را تضمین کند .

 4.میز توالت همسرتان را در مسیر خروج از اطاق خواب قرار ندهید .

5.نحوه قطع جریانهای آب و برق و شوفاژ و گاز را به اعضای خانواده آموزش دهید تا در صورت عدم حضور شما هم بتوانند اقدامات لازم را انجام دهند .

6.پس از پایان زلزله به دقت شیر های اصلی گاز را قطع كرده و بسیار دقت كنید كه موجب آتش سوزی نگردید ، یك جرقه می تواند خطر ساز باشد ، روشن كردن چراغ اطاق یا روشن كردن یك كبریت برای روشنایی میتواند خسارت جبران ناپذیری را در پی داشته باشد ، در صورت روبرو شدن با آتش سوزی فراموش نكنید كه به همان اندازه كه خود آتش میتواند خطرناك باشد دود نیز میتواند موجب خفگی شما گردد . در صورتی كه با دود ناشی از آتش سوزی روبرو شدید تا میتوانید در سطوح پایین زمین حركت كنید تا كمتر مواد سمی را استنشاق كنید . به این منظور چهار دست و پا برروی زمین حرکت کنید و یا اگر مجبور شدید سینه خیز بروید اما تا جایی که امکان دارد گازهای ایجاد شده را استنشاق نکنید . برای عبور از یک دیواره آتش استفاده از یک پتوی خیس در اولویت میباشد در صورت عدم دسترسی ، لباس خود را به شرط آنکه نایلونی ( از جنس مواد و پشم شیشه ) نباشد خیس کرده بر روی سر خود بکشید و از آتش عبور کنید .

 7.اگر در منزل آبگرمكن دارید آنرا حتما به دیوار مهار كنید، سوختگی كم از آوار نیست.

آشنایی اولیه با بحران پیش رو

اکنون که با علائم زلزله و نیز نحوه ایمن سازی سازه ای و غیر سازه ای آشنا شده اید نوبت به آشنایی با نحوه عملکرد فردی و گروهی شما عزیزان می باشد تا بتوانید با بروز حادثه به کمک خانواده خود و نیز همسایگان و بستگان خود بشتابید . در این خصوص با شرح تمامی جزئیات در دو گام اصلی با زیر مجموعه های ان به این بحث خواهیم پرداخت گام اول ما به نحوه عملکرد ما در حین زلزله و گام دوم ما به نحوه عملکرد ما پس از وقوع زلزله می پردازد . اما بهتر است تا قبل از مطالعه این دو بخش در ابتدا با بحرانهایی که می تواند پس از زلزله برای ما حادث شود بیشتر اشنا شویم براي آغاز به آموزش مديريت بحران در محله که جزء جدا نشدنی آموزشهای آمادگی برای زلزله میباشد، من همواره در كلاسها با يك مثال از يك خانواده سنتي ايران درس را آغاز ميكنيم يك خانواده سنتي ايراني داراي كودك شيرخوار _ پسر و دختري نوجوان و در بيشتر مواقع مادر و يا پدري مسن مي باشد كه معمولا در كنار خانواده زندگي ميكنند اين خانواده پس از وقوع يك زلزله با چه مشكلاتي روبرو ميشوند . سرآغاز آموزش ماست ، چرا كه تا شما با بحران پيش رويتان آشنا نباشيد شايد هيچگاه نياز به آموزش و آمادگي براي زلزله را در خود احساس نكنيد و در اين صورت هيچ كلاس و جزوه اي نيز قادر نخواهد بود تا شما را براي حفظ جان خودتان ترغيب نمايد لذا بياييد در ابتدا با هم با ساده ترين حالت ممكن براي خانواده خود پس از زلزله آشنا شويم تا ببينيم چقدر براي مديريت كردن اين بحرانها آمادگي داريم و يا به ابزار و لوازم و آموزشهايي ممكن است نيازمند باشيم! شاید در زمان وقوع یک زلزله یک خانواده در بهترین شرایط دارای وضع موجود زیر باشد شخص با خانواده اش از زلزله جان سالم بدر برده است، منزل او کاملا ويران شده و او اينک به همراه خانواده اش در خيابان روبروی منزلش ايستاده، او دارای يک کودک شير خواره ، يک عضو آسیب دیده در خانواده که در مثال ما یک پسر 16 ساله (که دارای شکستگی از ران پا است ) يک دختر ۱۷ ساله که لباس مناسبی نیست ( به خاطر عجله در خروج از منزل ) ، همسری جوان و سالم و مادری پير است که نياز به دارو های فشار و قند دارد. خوب از پسر بزرگ که مجروح است شروع ميکنيم ، او ميبايست به بيمارستان برسد و احتمالا به شهر ديگری اعزام گردد امکان آنکه او به همراه يكي از اعضاء خانواده برود بدليل كمبود جا در هواپيما نيست و ترس از گم کردن فرزندتان و عدم رسيدگی مناسب به او آغاز بحران است . مدت زمانی را که شما مجبوريد به تنهايی (توجه داشته باشيد بخاطر بچه ها نميتوانيد همسرتان را با خود ببريد ) برای حمل پسرتان و رسيدن به فرودگاه يا بيمارستان صرف کنيد را چيزی در حدود پنج ساعت تخمين بزنيد ، تازه اگر هواپيمايی باشد و بيمارستان جايی داشته باشد . در اين پنج ساعت خانواده شما بدون مرد تنهاست و مطمئنا بچه شير خوارتان غذا ميخواهد و مادرتان ميبايست انسولين خودش را که در زير آوار مدفون شده را هر چه زودتر قبل از شوک کمبود انسولين که بسيار خطرناک هم هست بزند ! در ضمن داروي فشار او نيز چند ساعتي است كه دير شده ! دخترتان لباس مناسبی بر تن نداره و تهيه لباس يا بيرون کشيدن حتی يک تکه پارچه فعلا مقدور نيست و شب سردی در راه است و احتمال بارش باران هم ميرود . شما بخاطردرگيری برای بستری يا اعزام کردن پسرتان قادر نخواهيد بود که برای خانواده پتو ويا چادر آنهم اگر برسد بگيريد . بله اين يعني بهترين حالت براي يك خانواده چرا كه مجروحي كه داراي خونريزي باشد و يا عزيزي زير آوار مانده ندارند . اگر شما هم موافق باشيد با بهترين وضع هم بحران كمر شكني را ميبايست با آن روبرو شد ، اكنون معني مديريت بر بحران را قابل لمس تر مي یابيد مديريتي كه به شما امكان آن را ميدهد كه بعنوان مدير خانه خود بر بحران پيش آمده مديريت كنيد . این مدیریت که ما در ( گروه امداد و نجات موج پیشرو ) مدیریت بحران محله ای مینامیم ؛ در واقع جزء وظایف هر فرد در زمان وقوع زلزله برای ساماندهی بحران در محله خود میباشد که در واقع در جهت حمایت از تمامی نیروهای عمل کننده دولتی و غیر دولتی است . اکنون بیایید تا با نحوه عملکرد صحیح شما در زمان وقوع و نیز بعد از زلزله اشنا شویم .

 گام اول : چگونه درحین وقوع زلزله عمل کنیم

ما براي آموزش در حين وقوع زلزله براي حفظ جان هر فرد در هر سن و جنس و در هر مكان آموزشهايي عمومي داريم كه ميتواند بصورت مشترك مورد توجه قرار بگيرد هر چند همين آموزشها در دوره هاي تخصصي كاملا داراي سر فصلهاي خاص با نحوه عملكردهاي حرفه اي ميباشد اما اكنون كه شما با خواندن این مقاله شروع به آموختن نموده ايد اين موارد ميتواند سر آغاز بسيار خوبي براي نجات جان شما باشد.

 ما در دو بخش عمومی و حالتهای خاص به نحوه عملکردهر فرد در زمان بروز زلزله می پردازیم

 بخش اول : عملکرد عمومی در تمامی حالتها

1-تا حد امکان خونسرد باشید

 2-اگر در چارچوب درب ایستاده اید با یک دست چارچوب را گرفته و مواظب باشید تا درب برویتان بسته نشود . در این حالت نشستن شما در حفظ تعائل بسیار موثر است . کافی است پشت خود را به یک لنگه چارچوب تکیه داده و پاها را به لنگه دیگر چار چوب ، البته توجه به این نکته حائز اهمیت می باشد که تنها چهارچوبهایی که دارای فریمهای محکم فلزی بوده و بکمک دوغاب ملات سیمان و ماسه و بهره بردن از شاخکهای مهار ، به دیوار محکم شده اند مورد اعتماد می باشد بنابراین بهتر است که شما برای اطمینان خود قبلا از نوع و کیفیت چارچوبهای منزل خود با کمک گرفتن از افراد ماهر در زمینه ساختمان مطلع شده باشید .

 3-در هر نقطه که دچار لرزشهای سخت ناشی از لزله شدید همواره کف دستها را به هم گره نموده و با ساعدها و بازوانتان از گردن و سر خود محافظت نمایید . شکستگی گردن و آسیب دیدیگی مغزی و نیز خفگی از عوامل اصلی مرگ در زمان زلزله می باشند .

 4-هرگز در کنار کمدهای بزرگ یا تابلوهای دیوارکوب و یا پنجره پناه نگیرید احتمال آسیب دیدن از این سری لوازم که ایمن سازی غیر سازه ای برای آنها انجام نگرفته کمتر از آوار نخواهد بود .

5-حتما برای خود نقاط ایمن را در محل های مختلفی که در طول روز در آن سرگرم به کار هستید در نظر بگیرید . خصوصا خانومها خانه دار که حتما میبایست برای خود در آشپزخانه این نقاط را برای زمان بروز زلزله از پیش تعیین کرده باشند . توجه داشته باشید در صورتی که در آشپزخانه مشغول به کار هستید میبایست تا حد امکان محل پناه گرفتن شما از لوازم خطر سازی که در اثر سقوط میتواند جان شما را به خطر بیندازد همچون ظروف غذایی که بروی گاز دارید و یا آبگرمکن ایستاده و یا کابینتهایی که ظروف شیشه ای و چینی در ان قرار دارد دور باشد .

6-خانمهای خانه دار می بایست توجه داشته باشند که اگر فرصت خروج از آشپزخانه را ندارند یکی از نقاطی که میتواند در صورت مهار بودن به دیوار ، بعنوان یک عامل کنج ساز ، شما را از ریزش مستقیم آوار نجات دهد یخچال می باشد . البته اگر قبلا آن را به دیوار مهار کرده باشید . هر کنجی که در زمان زلزله ایجاد گردد می تواند از خطر ریزش مستقیم اوار بروی شما بکاهد .

 7- توجه داشته باشید که کمد های پر از ظروف شیشه ای و چینی و ابزارهایی همچون چاقو میبایست حتما از قبل برای زلزله ، ایمن سازی غیر سازه ای شده و مکان امن شما در آشپزخانه بدور از این لوازم باشد .پیشنهاد می کنم که هرگز این لوازم خطر ساز را در کابینتهای بالای منزل خود قرار ندهید .

 8-اگر در راه پله بودید حرکت نکنید ، بنشینید و با تکیه کردن به دیوار از سر و گردن خود محافظت نمایید. احتمال صدمه دیدگی بر اثر سقوط شما بسیار بیشتر از ماندن در زیر آوار است . بعلت انکه میزان حرکتهای ایجاد شده بر اثر امواج زلزله در راه پله ها بیشتر از سایر نقاط منزل است در طی چند زلزله اخیر شاهد بوده ایم که تعداد زیادی از شهروندان بعلت شدت عجله در پائین رفتن از راه پله ها و لرزشهای فوق دچار حادثه و سقوط از ارتفاع شده اند و صدمات جانی زیادی در این خصوص گزارش شده است .

9-هرگز در زمان زلزله و بعد از آن از آسانسور استفاده نکنید زیرا به طور معمول محورهایی که اطاقک آسانسور بروی آن حرکت میکند در طی زلزله دچار تابیدگی میگردد و در صورتی که شما پس از زلزله بخواهید از آسانسور استفاده نمائید مطمئنا بعلت تابیدگی محورها در بین طبقات بنحوی گیر خواهید کرد که امکان بیرون آوردنتان بسیار سخت خواهد بود

 10- در خصوص اسانسورها توجه به یک نکته مهم دیگر نیز الزامی می باشد ، در آسانسورهای جدید ترمزهای اضطراری خطر سقوط را به مراتب کم کرده است اما در آسانسورهای قدیمی تر با توجه به تکنولوژی قدیمی در صورت آسیب دیدگی کابلهای مهار یا موتور بالابر احتمال سقوط کابین آسانسور بسیار بالا است

 11- در بعضی مواقع امکان دارد بر اثر زلزله ضامن دربهای آسانسورها در طبقات آزاد گردد این بدان معنی است شما بعد از باز کردن درب آسانسور کابین ان را مشاهده ننموده و در صورت عجله که خاص چنین مواقعی می باشد احتمال سقوط در چاله آسانسور برایتان محتمل می باشد .

منابع و ماخذ:

1-      وب سایت رسمی جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران

2-      مجله اینترنتی بحران و سوانح

3-      وب سایت رشد